• Presentación
• O autor
• A obra
  • Transmisión manuscrita
  • Poética
  • Cantigas
• Glosario
• Rimario
• Apéndices
  • Testamento
  • Táboa de correspondencias
  • Táboa de estructuras
• Bibliografía

• Manuscritos (facsímiles)
  • B
  • V
• Transcricións paleográficas
  • B
  • V
• Localización nos manuscritos
• Edicións precedentes e repertorios
• Texto crítico
• Variantes
• Métrica
• Versión interpretativa
• Xustificación da edición
• Comentario literario

Cantiga: XIV      - A dona que eu quero ben

Comentario literario.

Contido e ornato estilístico.

Estrofa tras estrofa, Roi Fernandiz volve unha e outra vez sobre o mesmo tema: o desexo, indescritíbel ^[1] e inconmensurábel, de ver a dama, a pesar de que esa visión só aumentará a coita. A mestría do trobador permítelle modular de forma distinta o primeiro aspecto do tema, de cobra a cobra, de forma que consegue transmitir o proceso que ten lugar na mente do poeta, e a cantiga, sendo como é monotemática, non presenta unha textura ríxida. Estamos ante unha das “mil e unha variedades de transición” do sistema non paralelístico ás “diversas modalidades de paralelismo” (cf. V. Beltran, 1995:133-134).

 Na primeira estrofa o poeta fai unha descrición hiperbólica, por imposíbel, do seu desexo de ver a dona que ama. Na segunda estrofa insiste en hiperbolizar o desexo, pero engade un matiz novo, pois parece inclinarse por non a ir veer, ante as consecuencias coñecidas pola experiencia anterior. Na terceira estrofa faise unha ponderación dos pros e dos contras das dúas opcións, e a alternativa preséntase formalmente en dúas estructuras paralelísticas, unha negativa e outra afirmativa, para expresar mellor a oposición entre ambas. Finalmente, na derradeira estrofa descarta de plano a posibilidade de non ver a muller amada cada vez que poida. Unha vez máis, vemos como a cuestión se resolve paradoxalmente, a favor da opción máis gravosa para o poeta. Pero non é este o único paradoxo da cantiga. Os catro versos do corpo da segunda estrofa constitúen outro paradoxo, xa que despois de encarecer e hiperbolizar o seu desexo de ir u a possa ja/ veer, afirma que non a veer máis val. Nótese a maxistral utilización do encabalgamento entre os versos 9 e 10, que dá lugar a unha repetición (anadiplose), antitética neste caso, que concentra formalmente toda a dialoxía que se percibe ao longo do texto e que deu lugar a un bo número de composicións onde distintos trobadores se manifestaron a favor dunha ou outra opción ^[2] . Os dous versos do refrán aclaran esta aparente contradición.

A terceira estrofa presenta tamén unha disposición formal e conceptual que nos fala do dominio con que o noso poeta exercía a arte de trobar: os versos 13 e 15 son formalmente paralelísticos e semanticamente antitéticos. Pero se a ecuación condicional aberta no v. 13 parece lóxica (non veer a senhor = non aver sabor), abrindo unha espectativa de que a segunda ecuación, que comeza nun v. 15 formalmente paralelístico co v. 13, plantexada en termos semellantes inda que antitéticos, se resolva tamén loxicamente de forma contraria á primeira, resulta que se resolve de forma inesperada por medio dun paradoxo. E para máis filigrana, vólvese utilizar o encabalgamento para manter ata o final o misterio (veer a senhor = aver maior/ coita). Á vista da resolución da primeira das ecuacións esperaríase outra resolución para esta segunda, (*veer a dama = aver sabor), pero comprobamos unha vez máis que o xénero da cantiga de amor se rexe pola única lóxica do paradoxo.

A disxuntiva, o dilema perante o que se atopa o poeta namorado, que non sabe qué facer, está verbalizado na xa aludida contradición paradoxal da estrofa segunda, e sobre todo no corpo estrófico da terceira cobra, estructurada nunha dispositio bipartita que opón os dous primeiros versos aos dous últimos, no que constitúe un caso de communicatio, aínda que no noso caso o dilema non se deixa sen resolver, senón que o poeta opta por unha das dúas alternativas, a de ver a dama sempre que poida, aínda que é consciente de que a decisión oposta era a que máis lle conviña ^[3] .

Ao longo de toda a cantiga, como é habitual, Roi Fernandiz utiliza con profusión os recursos da repetitio e da annominatio. Así, o verbo veer, o termo máis importante desde o punto de vista do contido, sobre o que se artella o conxunto da composición, aparece ao longo da mesma un total de dez ocasións (en posición destacada como rimante na primeira estrofa, nun caso de rima derivada; repetida no mesmo verso na segunda estrofa, (v. 10) destacada por estar situada en inicial de verso grazas a un encabalgamento e pola antítese entre os dous membros da repetitio; antítese veer/ non veer que se reitera na terceira estrofa.

Tamén é relevante, polo papel desempeñado no xogo de antíteses que verbalizan o dilema que se desenvolve na cantiga, a repetición da partícula negativa non ^[4] , rexistrada dúas veces por estrofa, un total de oito ocasións.

Outras repeticións que teñen lugar no seo dunha das estrofas, están asociadas case sempre á antítese, como por exemplo a repetición do v. 4: é, pero non é, ou as xa comentadas do v. 10: veer, non a veer e a dos versos paralelísticos da terceira estrofa: non vir - non averei // vir - averei. E aínda podería citarse o xogo de palabras paronomásico dos vv. 2-3 sabor ei / saberia.

A expresión aver sabor (de ver a amada) da primeira estrofa, ten o seu correlato negativo na terceira, onde non veer a amada é causa de non aver sabor de ningunha outra cousa no mundo.

Á interrogación retórica dos vv. 16-18, que inclúe o dístico do refrán, o poeta non espera resposta, senón que a emite máis como un reproche ou como unha lamentación resignada, porque sabe que a pesar de todos os inconvenientes expostos, non poderá subtraerse á forza dese desexo.

Para concluír faremos mención ao dato peculiar de que aínda que os termos dona e molher son empregados por Roi Fernandiz noutras composicións, sempre o fan acompañados do termo distintivo do xénero, senhor, que se rexistra en todas as cantigas de amor do noso autor salvo nesta e na peculiar cantiga V, onde se rexistran denominacións da amada propias do código da cantiga de amigo ^[5] .