| Cantigas: | I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | XIII | XIV | XV | XVI | XVII | XVIII | XIX | XX | XXI | XXII | XXIII | XXIV | XXV |
Cantiga de amor, do tipo de refrán, composta de catro estrofas singulares de catro versos octosílabos agudos de rimas cruzadas, masculinas, e refrán de dous versos tamén octosílabos e agudos, de rima propia pareada, máis unha fiinda monorrima de catro versos da mesma medida e natureza, que non só retoma a rima do refrán senón que reproduce os rimantes deste, invertidos, no dístico inicial.
Os artificios formais que articulan a estructura da cantiga concéntranse na posición de rima: o que primeiro chama a atención é o dobre en posición de rima [1] ; isto é, a repetición do rimante nos versos 1 e 4 de cada estrofa, coa particularidade de que a palabra repetida varía de estrofa para estrofa: I mal; II meu; III ia; IV alegrar.
Hai ademais dous casos de palabra volta, consistente na xa aludida repetición nos dous primeiros versos da fiinda, tamén en posición de rima, dos rimantes do dístico do refrán, aínda que neste caso en posición invertida, o que orixina unha distribución especular ou quiasmática dos termos repetidos.
O dobre en rima contribúe a arredondar a estructura de cada unha das estrofas e a darlles maior autonomía, mentres que a palabra volta, ao entrelazar o refrán coa fiinda articula as distintas estrofas entre si e coa fiinda dándolle unidade estructural a toda a cantiga.
Coblas capfinidas I-II todo; II-III ja. Coblas capfinidas ao refrán: II fez- III fezera.
Coblas capcaudadas ao refrán: IV- fiinda.
Coblas capdenals: 2 I- 3 f de que; 4 II-III mais.
Esquema métrico:
| 8a | 8b | 8b | 8a | 8C | 8C | |
| I | al | εn | or | |||
| II | eu | ɔl | ||||
| III | a | ou | ||||
| IV | ar | er |
| Fiinda | ||||
| 8c 8c 8c 8c | ||||
| or | ||||
| (Cf. Tavani, RM, esquema 160: 377) | ||||
Trátase da combinación de metros e rimas máis frecuente na escola galego-portuguesa e tamén da máis utilizada polo noso autor.
Esta combinación de rimas é empregada, con distintos metros e sempre sen refrán, en dezanove ocasións na lírica occitana, catorce das cales son obra de Cerverí de Girona. Só en dúas ocasións se dá esta distribución de rimas con versos octosílabos agudos (cf. Frank, RM, esquema 547). Mölk-Wolfzettel (esquema 1408) rexistran esta distribución de rimas nunha soa composición francesa, tamén sen refrán.
[1] Se a localización e descrición deste artificio no texto é doada, non todos os críticos se poñen de acordo á hora de outorgarlle unha denominación. Tavani (RM: 190) inclúeo baixo o epígrafe de ‘parola-rima’ xunto cos outros casos de palabra rima da cantiga, pero como notou A. Ferrari (1993: 122) “per esigenze di completezza schedatoria” Tavani incluíu baixo o epígrafe de ‘parola-rima’ calquera caso de repetición de rimantes, e tras del fixérono a maior parte dos editores. Nós tomamos como punto de referencia a clasificación establecida por A. Ferrari no estudo citado. V. Beltran (1995: 221-232) estuda tamén os fenómenos de repetición en posición de rima, e aínda que a terminoloxía utilizada por el non coincide sempre coa utilizada pola estudosa italiana, tamén segundo a clasificación de Beltran estariamos ante un caso de dobre.
Sobre os fenómenos de repetición en posición de rima na lírica galego-portuguesa hai outros traballos, parciais ou con intención sistematizadora, como o de C. Cunha (1961: 201-219, reimpreso en 1982: 199-218), o de X. R. Pena (1985), os de Pilar Lorenzo (1994 e 1997), o de Elvira Fidalgo (1997), ou a clasificación recollida na parte introductoria da edición da Lírica profana galego-portuguesa do CILRP, entre outros.
| Servizo de publicacións da Universidade de Vigo - 2010 | Xosé Bieito Arias Freixedo |