Unha non moi coñecida cantiga de Airas Perez Vuitoron (B 1483bis, V 1095; Lapa 85, RM 16, 11) presenta na versión máis divulgada, a de Manuel Rodrigues Lapa, algunhas  escollas editoriais que, pensamos, deben ser revisadas por non se axustaren como deberan á letra dos manuscritos.

Vexamos logo, antes de máis nada, os manuscritos e a seguir o texto da versión de Lapa.

B 1483bis

V 1095

Nun noso traballo de hai uns anos (cfr. X. B. Arias, “A importancia do manuscrito”, 2004), propoñíase unha nova lectura do v. 8, que habería que interpretar como unha especie de xuramento co sentido de “se non é certo [a sospeita formulada nos versos anteriores], doume ao demo por seu vasalo”, isto é, “véndolle a alma ao diabo”; un equivalente ás expresións do galego actual ‘que me leve o demo / o demo me trague… se non…’; polo que o verso debería ser editado así:

E se non, dou-m’ao demo por vassalo.

Esta é, en efecto, a versión do verso que aparece na recentísima edición electrónica das Cantigas Medievais Galego-Portuguesas (Universidade Nova de Lisboa), dirixida por Graça Videira Lopes.

Mais mesmo nesta recente edición, mantéñense outras lecturas de Lapa que, como se dixo, diverxen dos manuscritos e merecen, coidamos, unha revisión conxunta. As diverxencias concéntranse no fragmento Já un s’achou con corpes, que aparece catro veces editado de xeito idéntico, nos vv. 1, 4, 6 e 9.
Dúas son as cuestións que se levantan:

-A primeira ten que ver coa interpretación (e modificación) do hu dos manuscritos, como pronome indefinido un: “Aquele um significa: uma certa pessoa”, di Lapa. Mais será precisa esta corrección cando os dous manuscritos len hu en todos os casos (un total de oito veces)?

-A outra cuestión problemática radica na forma corpes, que Lapa le en V, no primeiro verso, e para a que non atopa unha interpretación doada, mais que prefire á lección de B, torpes, que segundo el “também não faz bom sentido”. O certo é que tamén a lección de V é torpes tanto neste verso 1 como no v. 6. Só no v. 4 se le corpes en V, mentres que en B se le sempre torpes.

Neste caso somos da opinión de que se trata dun erro do copista de V, que con relativa frecuencia confunde *c* con *t*, tal como pode comprobarse nos versos 1, 8, 13 e 21 da cantiga V 1203 (Lapa 321) onde volve copiar de forma reiterada corpe(s) en vez de torpes(s).

Para atoparlle sentido á forma torpes no contido do texto coidamos que é necesario ter presente a cantiga que precede a esta nos cancioneiros (B 1483, V 1094), coa que se establece unha evidente relación intertextual e onde volve aparecer o xograr Martin Galo. Un sentido que estaría relacionado co valor de ‘feo, sucio, de maos costumes’ que tiña o termo TURPIS en latín, e para o que non é desatinado pensar aínda nun outro sentido oculto.

Comezamos o novo ano propondo unha reflexión sobre unha cantiga de Airas Perez Vuitoron moi coñecida e citada, que se presenta problemática nalgúns pasos. Trátase da famosa sátira política contra os alcaides que traizoaron o rei Sancho II entregando os castelos ao conde de Boloña, o futuro Afonso III. Unha composición importante, como o demostra o feito de que foi editada, entre outros, polos autores das tres edicións colectivas clásicas: Dna. Carolina Michaëlis, José Joaquim Nunes e Manuel Rodrigues Lapa.

Como se dixo, o texto presenta máis dun paso conflitivo, mais centrarémonos polo de agora nun deles, e formularémolo brevemente.

Este primeiro locus criticus atópase no dístico introdutorio da cantiga B 1477, V 1088 (Lapa 78; LP 16,1). Quen non coñece estes versos da edición ‘vulgata’ de Lapa?:

A lealdade da Bezerra pela beira muito anda,/ben é que a nostra vendamos, pois que no-lo Papa manda.

Vexamos o que nos ofrecen os manuscritos:

Imaxe de B

Imaxe de V

Lapa segue a C. Michaëlis na emenda do v. 2, pois non lle atopan sentido ao texto transmitido polos apógrafos, mais a súa versión diverxe o suficiente da lección de B -único manuscrito que nos transmitiu estes versos de encabezamento da cantiga, pois non foron copiados en V, cuxo copista se limitou a escribir as dúas primeiras grafías seguidas de varios puntos- como para deter a nosa análise sobre ela.

A propia Michaëlis introduciu outra emenda no v. 1, onde leu : *dos Bezerras*.

Graça Videira Lopes (2003), pola súa parte, introduce no primeiro verso unha variante textual (*da* por *aa*) sobre o texto de Lapa, o que cambia tamén substancialmente o significado do verso, e unha mudanza importante na prosodia, ao darlle un ton exclamativo: A lealdade aa Bezerra pela beira muito anda! /Bem é que a nostra vendamos, pois que no-lo Papa manda.

Tamén neste caso a lectura diverxe da versión do ms. Ademais da mudanza citada, xustificada pola confusión relativamente frecuente de *a* por *d*, omite o *q* presente en B no v. 1, aínda que admite a posibilidade de mantelo, e tamén adopta a corrección de Michaëlis no v. 2: *vendamos*.

Velaquí algunhas das cuestións que se nos presentan: É preciso alterar a versión do manuscrito ou esta pode dar sentido? É preciso prescindir de *q* no v. 1? Que se le no v. 2 en B, onde os editores manteñen a lectura conxectural de Michaëlis *vendamos*? Pode haber outra posibilidade de emenda máis axustada desde o punto de vista paleográfico?